Het grensoverschrijdende schrit_tmacher festival brengt de dans en de cultuur vanuit de hele wereld dicht bij. En soms ook de actualiteit. Dat geldt in het bijzonder voor de festivalopening in Fabrik Stahlbau Strang (Aachen), op vrijdag 23 februari. Gelet op de ontwikkelingen in Nieuw Zeeland is het niet uit te sluiten dat The New Zealand Dance Company Whenua in de nabije toekomst onder een Mãori-naam haar mondiale weg vervolgt.
Met het tweedelige programma ‘WHENUA’ presenteert de New Zealand Dance Company op vrijdag, zaterdag en zondag 25 februari in Stahlbau stang haar unieke creatieve stemmen uit Aotearoa (Nieuw-Zeeland). ‘Imprint’, de wereldpremière van de visionaire choreografe Malia Johnston, werd gecreëerd in samenwerking met de veelgeprezen inheemse kunstenaar Rodney Bell.
Wekt zintuigen en verbeelding tot leven
Het wekt zintuigen en verbeelding tot leven. Het veelgeroemd ‘Uku – Behind the Canvas’ van Eddie Elliott is gebaseerd op verhaalelementen, die diep geworteld zijn in ’te ao Mãori’ (de Mãori-wereld). Met de natuur als inspiratiebron verkennen de buitengewone kunstenaars de relatie die we allemaal hebben met onze omgeving en de elementen waarmee we samenleven. Hun verhalen weerspiegelen echter bovenal de menselijkheid en de essentie van hun cultuur. En die cultuur staat actueel onder grote druk, zo blijkt o.a. ook uit publicaties in NRC en The Herald.
Een „driekoppige taniwha” (driekoppig monster) en de ‘vijand van Maori’, zo noemen Maori-leiders de Nieuw-Zeelandse regering, die bestaat uit de conservatieve National Party van premier Chris Luxon en de populistische partijen New Zealand First en ACT. Sinds zijn aantreden eind november heeft premier Luxon haast gemaakt met het terugdraaien van het beleid van zijn voorgangers. Zijn regering is van plan om verschillende wetten te schrappen die al jarenlang bestaan om de positie van de inheemse bevolking te verbeteren. De nieuwe regering in Nieuw Zeeland, wil het speciale beleid voor de inheemse Maori-bevolking afschaffen.
Specifiek beleid voor de Maori, die zo’n 17 procent van de bevolking uitmaken, is er ook volgens deskundigen echter niet voor niets. Uit de meest recente volkstelling uit 2018 blijkt dat de Maori het op veel vlakken slechter doet dan de rest van de bevolking. De werkloosheid is bijna twee keer zo hoog, de gemiddelde levensverwachting ligt zeven jaar lager, een onevenredig groot aantal Maori zit in de gevangenis, en ze zijn veel minder welvarend dan de rest van de bevolking.Toch zegt Luxon dat hij „niet gelooft in een apart systeem voor Maori en een ander systeem voor niet-Maori. Zo wil de nieuwe regering het gebruik van de Maori-taal, het te reo (de taal), in overheidsinstellingen flink beperken.
Aotearoa: land van de lange witte wolk- is de oorspronkelijke naam van Nieuw Zeeland
Het is een groot contrast met het beleid van oud-Labour premier Jacinda Ardern, die een jaar geleden afscheid nam, en haar opvolger Chris Hipkins. Zij lieten zich voorstaan op samenwerking met Maori en omarmden de taal. Er werd zelfs overwogen om Nieuw-Zeeland zijn oorspronkelijke naam terug te geven: Aotearoa, land van de lange witte wolk. Dat is onder de nieuwe regering ondenkbaar.
Strijd om Verdrag van Waitangi, het stichtingsdocument van Nieuw-Zeeland
Maar de grootste ophef gaat over het Verdrag van Waitangi. Dit verdrag uit 1840 geldt als het stichtingsdocument van Nieuw-Zeeland, dat geen grondwet heeft. Onlangs lekte de ontwerptekst van een nieuwe wet uit. De wet wil de principes van het Verdrag van Waitangi herzien.In de voorgestelde wet staat dat de regering de baas is van alle Nieuw-Zeelanders en dat alle Nieuw-Zeelanders gelijk zijn. Dat klinkt onschuldig, maar volgens Maori wordt de tekst van het verdrag opzettelijk uit zijn verband gerukt.
“Ze willen de Maori uitroeien’
“Alle verwijzingen naar de Maori als de oorspronkelijke bewoners en rechtmatige eigenaren van het land willen ze uit het verdrag halen”, zegt Margaret Mutu, hoogleraar Maori-studies aan de Auckland Universiteit. “Wat heel duidelijk wordt uit die tekst is dat we niet langer wettelijk erkend worden als Maori, maar alleen als Nieuw-Zeelander. Er wordt geen onderscheid meer gemaakt. Met andere woorden: ze willen ons uitroeien.”
Het zorgde voor een golf aan verontwaardiging. Leden van de Te Pati Maori-partij beschuldigen de regering van ‘witte suprematie’. Dat snapt Mutu wel. „Deze wet is bedoeld om ons te assimileren. De verhitte gemoederen bereikten een nieuw hoogtepunt op Waitangi Dag op dinsdag 6 februari. Op Waitangi Dag op de historische plek, aan de oevers van de Waitangi rivier in het hoge noorden van het land waar jaarlijks de ondertekening van het Waitangi Verdrag tussen de Britse Kroon en Maori-leiders op 6 februari 1848 wordt herdacht.
Volgens Maori is het Engelstalige document, dat op 6 februari 1840 werd ondertekend door kapitein William Hobson, een afgevaardigde van de Britse Kroon, en ruim veertig Maori-leiders, gebaseerd op een leugen. In de Maori-taal heet het verdrag ‘Te Tiriti o Waitangi’. Deze versie is geen directe vertaling van het Engelse document, zoals vaak wordt gedacht”, zegt hoogleraar Mutu. “In de Maori-versie staat weliswaar dat de Britse Kroon het bestuur overneemt, maar dit was volgens historici gericht op losgeslagen Britse zeehond- en walvisvaarders, die prostitutie, ziekten, alcohol en wapens introduceerden in Nieuw-Zeeland. Met grote chaos tot gevolg. Maori-leiders riepen koningin Victoria op om haar onderdanen te beteugelen. Om dat te bereiken, gingen ze akkoord met het plan om de Britten het bestuur in handen te geven. “Maar Maori hebben nooit ingestemd met de Engelstalige versie waarin staat dat we onze soevereiniteit opgeven”, betoont Mutu.
De Maori-leiders in Waitangi die het Engelse verdrag tekenden, dachten dat de tekst overeenkwam met die in het Maori. Later werd duidelijk dat er essentiële verschillen waren. Hoewel het Verdrag van Waitangi internationaal wordt gezien als een van de belangrijkste verdragen tussen een oorspronkelijke bevolkingsgroep en zijn kolonisatoren, is er al sinds de ondertekening onenigheid over de inhoud. Margaret Mutu zegt het zo: “De Maori-versie werd door meer dan vijfhonderd Maori-stamhoofden in heel het land ondertekend. Hierin stond dat zij de zeggenschap over hun land, mensen en de schatten, zowel fysiek als immaterieel, zouden behouden. Al decennialang voeren Maori actie om de naleving van het originele document ‘Te Tiriti o Waitangi’ af te dwingen.”
Inheemse bewoners werd verboden om hun eigen taal te spreken.
Dan beslist: “Ongeacht welke versie van het verdrag ook: de Britse kolonisten hebben de afspraken uit 1840 meermaals geschonden. De Maori waren gelijke rechten beloofd, maar toen in 1852 het eerste parlement van Nieuw-Zeeland werd opgericht, mochten ze niet stemmen. Lang golden er wetten om Nieuw-Zeeland ‘zo wit mogelijk’ te houden. Inheemse bewoners werd verboden om hun eigen taal te spreken.
In Aotearoa beleefde de Maori-taal een opleving
In de jaren zeventig en tachtig van de vorige eeuw groeide het verzet tegen de onderdrukking van de Maori taal en cultuur. De emancipatiebeweging Nga Tamatoa (de Jonge Strijders) kreeg het voor elkaar dat de het te reo Maori in 1987 werd erkend als een van de officiële talen van Nieuw-Zeeland. Josie Keelan (71) was lid van die invloedrijke groep jonge Maori. “In die tijd hebben we hard gevochten voor onze rechten. Het is verdrietig dat de nieuwe regering nu de klok wil terugdraaien. Er is de afgelopen vijftig jaar veel veranderd, zegt ook Margaret Mutu (70). „Als kind werd me verteld dat ik dom was omdat ik Maori was, en dat ik nooit succesvol zou zijn. Ik schaamde me om Maori te zijn. Ook mijn kinderen herkennen dat gevoel. Maar mijn kleinkinderen hebben de schaamte definitief van zich afgeschud. Zij dulden geen racisme meer.”
Het zijn ook opnieuw de jongeren, die zich het hardst verzetten. Zoals het nieuwe parlementslid voor de Te Pati Maori-partij Hana-Rawhiti Maipi-Clarke, met haar 21 jaar het jongste parlementslid in Nieuw-Zeeland in 170 jaar. Haar strijdlustige maidenspeech, waarin ze een haka doet (een ceremoniële Maori-dans) en fel uithaalt naar de regering, ging de wereld over. “In de jaren zeventig haalden we “de Nieuw-Zeelandse vlag neer en vervingen die door de Maori-vlag. Ik weet zeker dat jongeren weer met creatieve acties komen”, zegt Mutu. “We zijn klaar voor de strijd. Het weerspiegelde zich op Waitangi Dag 2024. De herdenking werd de grootste ooit. Ruim 50.000 deelnemers, zonder verkeersbelemmeringen waren het er zeker 80.000 geweest zorgden voor een demonstratie van saamhorigheid, verzet en vastberadenheid.
